ده اشتباه رایج در طراحی پرسشنامه آنلاین

اشتباهات رایج در پرسشنامه، با در نظر گرفتن نرم افزارهای طراحی آنلاین در این زمینه، که امکان ساخت نظرسنجی را برای هر کسی فراهم می کنند، موضوع قابل تصور و انتظاری است. این خوب است که ابزارهای تکنولوژیک به سهولت و با کمترین هزینه، چنین امکاناتی را در اختیار کاربران قرار می دهند. بدین ترتیب می بینیم امروزه جمع آوری اطلاعات چه راحت است. با این حال از سوی دیگر خیلی از این پرسشنامه ها از سوی افرادی بی اطلاع یا با دانش اندک طراحی می شود که در نتیجه اشتباهات رایج در نوشتن پرسشنامه را ایجاد می کنند.  با اندکی مطالعه و تحقیق در این زمینه،  خطاهای رایج و تاثیر گذار این نظرسنجی ها برای فرد محقق مشخص می شود. در ادامه با برخی از این اشتباهات ساخت نظرسنجی آشنا می شویم.

اشتباه نخست؛ سوال های جهت دار

برخی سوالات ساختارشان طوری است که فرد پاسخ دهنده را به سمت جواب خاصی یا جواب های معینی هدایت می کند. مثلا فرض کنید پس از پایان نمایش یک فیلم در سینما، در برگه نظر سنجی درباره فیلم این طور گفته شود:

به نظر شما این فیلم از نظر تاریخی چقدر روایت درستی داشت؟

1-کاملا 2-تقریبا 3- من دراین خصوص صاحب نظر نیستم”

مخاطبی که به نظرش فیلم، تاریخ را تحریف کرده است چه جوابی می تواند بدهد. یا باید نظر سنجی را بی جواب بگذارد یا برای اینکه حداقل همراهی با دروغ نکرده باشد گزینه سه را انتخاب کند. بدین ترتیب در این نظرسنجی هیچ نظر مخالفی با روایت تاریخی فیلم به ثبت نمی رسد. بنابراین برگزار کنندگان این نظرسنجی می توانند افراد تماشاکننده  فیلم را در سه دسته موافق، بی اطلاع قرار دهند. اما بدیهی است که این نظر سنجی از درجه اعتبار حداقل در مجامع علمی ساقط است.

اما اشتباه سوالات جهت دار درمیان اشتباهات رایج در پرسشنامه همیشه مغرضانه و عامدانه نیست. گاهی یک نفر به دلیل نزدیکی بیش از حد به یک پروژه و داشتن اطلاعات زیادی در خصوص آن، صلاحیت طراحی سوال نظرسنجی درباره آن را ندارد و بهتر است شخصی از بیرون این کار را بکند. به این مثال توجه کنید:

1-شرکت ما اخیرا به عنوان برتر در ارتباط با مشتریان در بین شرکت های فعال در حوزه بورس شناخته شده است. به عنوان یک سهامدار چقدر از تجربه همکاری با شرکت ما راضی هستید؟ (از یک تا چهار به ترتیب خیلی ناراضی، ناراضی، راضی و کاملا راضی)

2-به عنوان یک سهامدار میزان رضایت خود را از شرکت ما ارزیابی کنید.(از یک تا چهار به ترتیب خیلی ناراضی، ناراضی، راضی و کاملا راضی)

در این مثال، سوال دوم بی جهت و استاندارد است. در حالی که سوال اول با توجه به یک پیش زمینه مخاطب را به سمت راضی بودن سوق می دهد و این از اشتباهات ساخت نظر سنجی است.

اشتباه دوم؛ فرض کردن آگاهی و دانش قبلی مخاطب درباره موضوع

یکی از اشتباهات رایج در نوشتن پرسشنامه این است که فرض کنیم مخاطب خودش در جریان موضوع هست! و یا حافظه ای به خوبی شما درباره موضوع مورد علاقه تان دارد. یک پرسشنامه استاندارد نباید مبهم باشد و بر آگاهی قبلی مخاطب تکیه کند. به این دو مثال توجه کنید:

1-لطفا به لوگوی جدید ما توجه کنید( عکس لوگوی جدید را قرار دهید)، میزان موافقت خود را درباره بهبود لوگوی جدید نسبت به لوگوی فعلی بیان کنید. (اعداد یک تا چهار به ترتیب خیلی مخالف، مخالف، موافق، خیلی موافق)

2-لطفا به لوگوی جدید ما توجه کنید( عکس لوگوی جدید را قرار دهید)، آن را با لوگوی فعلی مقایسه کنید( عکس لوگوی فعلی را قرار دهید)، حالا نظرتان را درباره بهبود لوگوی جدید نسبت به لوگوی فعلی بیان کنید. (اعداد یک تا چهار به ترتیب خیلی مخالف، مخالف، موافق، خیلی موافق).

همانطور که می بیند در سوال دوم قراردادن عکس لوگوی فعلی با عدم تکیه بر آگاهی مخاطب انجام شده است که یکی دیگر از اشتباهات رایج پرسشنامه است.

اشتباه سوم؛ شروع نظرسنجی با سوالات جمعیت شناسی

خیلی از نظر سنجی ها را می بینیم که ابتدا سوال هایی درباره سن، جنسیت، مذهب، شغل، تحصیلات و امثال اینها را می پرسند اما بهتر است اینگونه سوالات جمعیت شناسی را در انتهای پرسشنامه قرار دهید و از این قبیل اشتباهات رایج پرسشنامه بپرهیزید چرا که اغلب مخاطبان در مواجه با این سوالات احساس ناامنی یا ناراحتی می کنند که ممکن است در میزان صداقت و راستی آنها در پاسخ به دیگر سوالات تاثیر منفی بگذارد. یا اینکه آن ها را بیهوده می بینند و پاسخ نمی دهند. در حالی که معمولا پس از اینکه سوالات اصلی پرسشنامه را جواب داده باشند و به درستی و قانونی بودن آن پی برده باشند با آرامش خاطر به این سوالات نیز پاسخ خواهند داد.

اشتباه چهارم؛ پرسیدن دو سوال در یک سوال

 وقتی که طراح سوال، مفهوم دو سوال را جداگانه تلقی نکند آنها را در یک سوال مطرح  می کند که شاید به نظر خودش در زمان و حجم پرسشنامه هم صرفه جویی کرده باشد اما ممکن است پاسخ دهندگان چنین برداشتی نداشته باشند و ندانند که چطور به این سوال پاسخ بدهند. به این مثال توجه کنید: 

چقدر با الگو و ترکیب رنگ های وب سایت ما راحت هستید؟ (اعداد یک تا چهار به ترتیب اصلا، کم، متوسط، زیاد)

چقدر با الگوی وب سایت ما راحت هستید؟ (اعداد یک تا چهار به ترتیب اصلا، کم، متوسط، زیاد)

چقدر با ترکیب رنگ های وب سایت ما راحت هستید؟ (اعداد یک تا چهار به ترتیب اصلا، کم، متوسط، زیاد)

اشتباه پنج؛ پاسخ های ناکافی

بدون توجه کافی به جزییات ممکن است سوالی از مخاطب بپرسید درحالی که گستره پاسخ های آن را کامل در نظر نگرفته باشید. و مرتکب یکی از اشتباهات رایج پرسشنامه شوید. در این صورت نیز مخاطب نمی تواند به پرسش پاسخ دهد. به مثال توجه کنید.

1-تجربه کاری تان در شغل مورد تقاضا چقدر است؟ (1-3 سال، بیش از 3 سال)

2-تجربه کاری تان در شغل مورد تقاضا چقدر است؟ (کمتر از 1 سال، 1-3 سال، بیش از 3 سال)

اشتباه شش؛ تناقض در دستور زبان

 یکی دیگر از اشتباهات رایج در نوشتن پرسشنامه ایراد دستوری سوالها است که به دلیل مشابهت ماهیت پرسشها ممکن است رخ بدهد. این مثال را در نظر بگیرید:

1-در محیط کار چقدر رفتار مدیرتان با شما برایتان رضایت بخش است؟ (کاملا ناراضی، ناراضی، راضی، کاملا راضی)

2-در محیط کار چقدر رفتار مدیرتان با شما برایتان رضایت بخش است؟ (اصلا، کمی، نسبتا، زیاد)

همانطور که می بیند گزینه های سوال اول متناسب با متن سوال نیست. کسی رفتار مدیرش راضی رضایت بخش نیست بلکه رفتار مدیرش می تواند کمی رضایت بخش باشد.

اشتباه هفت؛ به کار بردن عبارت منفی در سوال

 عبارت های منفی در متن سوال موجب دوباره کاری مخاطب در فهم سوال می شود. بدین صورت که یک بار آن را در حالت مثبت درک کند و بار دوم آن را منفی کند. این مسئله ریسک فهم نادرست و در نتیجه پاسخ اشتباه به پرسش را بالا می برد. به یاد داشته باشید که همیشه ساده ترین کار را برای بیان منظور خود انجام دهید. مثال زیر به درک بهتر این مورد از اشتباهات ساخت نظر سنجی کمک میکند.

1-نظر مخالف یا موافق خود را در خصوص اینکه هنر به عنوان ابزاری کارآمد در پیشرفت جوامع نیست، بیان کنید. (موافق/ مخالف/ نمی دانم)

2-به نظر شما هنر تاثیر مثبتی در پیشرفت جوامع دارد؟ (بله/ خیر/ نمی دانم)

اشتباه هشت؛ زیاده روی در سوالات باز

 هرگاه پاسخ مخاطب به پرسشی  قابل پیش بینی نباشد و جواب های از پیش تعیین شده پیش رویش نگذارید، سوال باز پرسیده اید. پیش می آید که به هنگام طراحی سوال، پاسخ های گزینه ای مناسب به ذهنتان نرسد و با خود فکر کنید بهتر است خود مخاطب به این سوال مطابق میلش پاسخ دهد. حتی ممکن است در پایانِ سوال، عبارت «لطفا توضیح دهید» را اضافه کنید. دو یا سه مورد پرسش باز در نظر سنجی کافی است. بیش از این، یکی از اشتباهات رایج پرسشنامه خواهد بود چرا که  منجر به از دست دادن اطلاعات خروجی و احیانا خستگی پاسخ دهنده از نظرسنجی میشود.

اشتباه دهم؛ پرسش غیرضروری

 گاهی طراح پرسشنامه هر سوالی را که به ذهنش می رسد می نویسد و بعد به دنبال دلیلی منطقی برای قرار دادن آن در پرسشنامه می گردد(معمولا هم آن را می یابد) اما در نظر داشته باشید که سوالاتی که در راستای هدف نظرسنجی نیستند احتمالا موجب ابهام و یا ناراحتی پاسخ دهنده می شوند چرا که احساس می کند به بازی گرفته شده است. مثلا فرض کنید در یک نظر سنجی که درباره فعالیت ورزشی افراد  است از سطح درآمد و یا اعتقادات مذهبی آنها نیز سوال شود.

امید است با مراعات موارد بالا از اشتباهات ساخت نظرسنجی پرهیز کنید تا به نتیجه تحقیقات منطقی و قابل اعتماد دست یابید. شما به راحتی می توانید با پرسشنامه آنلاین اول فرم ، پرسشنامه های خود را آنلاین کنید: