پرسشنامه چیست؟ انواع پرسشنامه ها

زمانی که شما قصد دارید یک کار تحقیقاتی انجام دهید، باید با توجه به موضوع تحقیق، اطلاعات به دست آورید؛ جمع آوری اطلاعات بدون داشتن ابزار ممکن نیست و پرسشنامه ابزار جمع آوری داده ها در تحقیقات هستند.

در اکثر موارد، پرسشنامه ها توسط افراد پاسخ دهنده تکمیل می شوند؛ به همین دلیل است که در تحقیقات میدانی کاربرد چندانی ندارند و همین امر باعث می شود تا فرد محقق در تحقیقات میدانی اش، از این ابزار استفاده نکند.

پرسشنامه چیست؟

در پاسخ به سوال ” پرسشنامه چیست ” جواب های بسیار زیادی می توان داد؛ اما در اصل، پرسشمامه ها ابزاری برای جمع آوری اطلاعات هستند. در پرسشنامه ها سوالاتی مطرح شده است که برای تکمیل شدن، باید در اختیار پاسخ دهندگان که می تواند طیف وسیعی از مردم را در بر بگیرد، قرار دهید.

در تعریف دیگر، می توان گفت که پرسشنامه ها مجموعه ای از سوالات مرتبط با موضوع تحقیق در قالب یک فرم یا برگه است؛ این سوالات و پرسش ها در اختیار افراد مورد نظر محقق قرار می گیرد؛ افراد نیز باید به پرسش ها پاسخ های واقعی بدهند تا بتوان نتیجه مطلوبی از پرسشنامه به دست آورد.

برای به دست آوردن پاسخ های پرسشنامه، می توانید با افراد مدنظرتان تماس بگیرید، به صورت حضوری پیش آن ها بروید و یا از طریق فضای مجازی سوالات را مطرح کنید؛ در اصل ارزان ترین، کارآمد ترین و سریع ترین روشی که با استفاده از آن می توان اطلاعات زیادی از موضوع تحقیق مورد نظر به دست آورد، استفاده از پرسشنامه (یا به انگلیسی Questionnaire ) است.

پر استفاده ترین روش برای جمع آوری اطلاعات در موضوعات تحقیقی هم همین پرسشنامه ها هستند؛ معمولا محققان به دلیل راحت تر، ارزان تر و سریع تر بودن جمع آوری اطلاعات با استفاده از این روش، از پرسشنامه بهره می گیرند.

شاید برای شما جالب باشد که بدانید برای اولین بار از پرسشنامه در سال 1838 استفاده شد و با گذشت حدودا 183 سال از آن روز، همچنین این روش مورد استفاده قرار می گیرد؛ یعنی از این روش از 183 سال پیش تا کنون بهره گرفته می شود که نشان دهنده محبوبیت بالای آن است و محبوبیت بالای آن نیز اشاره به کاربرد پرسشنامه و ویژگی های مثبت بسیار زیادی که دارد، خواهد بود.

با توجه به اینکه سوالات را می توانید به صورت مجازی هم با پاسخ دهندگان به اشتراک بگذارید و جواب هایشان را دریافت کنید، علاوه بر اینکه نیازی به حضور محقق نیست، نیازی به حضور پاسخ دهنده هم نخواهد بود؛ این مسئله، سرعت کار را بسیار بالا تر و هزینه را بسیار کمتر خواهد کرد.

با استفاده از پرسشنامه، می توان تمام جنبه های تحقیق از نظر کیفیتی و کمیتی را بررسی کردید؛ در حالی که برخی از روش های تحقیق و ابزار های آن، به شما این دو فاکتور و متغیر را به صورت همزمان ارائه نمی دهد و فقط با یکی از این دو متغیر باید کارتان را پیش ببرید.

البته یک نکته در این باره وجود دارد و آن هم این است که به هیچ عنوان نباید هدایتی از طرف محقق به پاسخ مورد نظر صورت بگیرد؛ در این صورت، پاسخ دهنده تا حدودی مجبور به دادن پاسخ با توجه به نظر محقق می شود و پرسشنامه هیچ ارزشی نخواهد داشت. در اصل پرسشنامه ای ارزش دارد که پاسخ توسط خود افراد بدون هیچگونه نشان و محدودیتی داده شود و دخالتی در آن وجود نداشته باشد.

باید توجه داشته باشید که حتما پاسخ دهندگان به درستی و کاملا با توجه به خودشان، پرسش ها را پاسخ دهند؛ یکی از اصلی ترین مشکلات در پرسشنامه، همین اشتباه پاسخ دادن افراد است.

در واقع پاسخ دهندگان برای اینکه بتوانند تصویر مثبتی از خود بر جای بگذارند، مجبور به دروغ گفتن می شوند؛ شما نباید اجازه دهید که دروغی بگویند و تمام زمینه ها را برای دریافت پاسخ های صادقانه آماده کنید. برای مثال، ممکن است دانش آموزان درباره معلمشان که عملکرد خوبی هم ندارد، به دلیل اینکه خجالت می کشند یا خودشان را دانش آموز خوبی جلوه بدهند، خوب تعریف کنند و مشکلات تدریسی یا اخلاقی او را نگویند.

برخی افراد از به خطر افتادن اطلاعات شخصیشان می ترسند که کاملا حق دارند؛ شما باید به آن ها بگویید که قرار نیست با پاسخ دادن به این سوالات، از نظر امنیتی دچار مشکل شوند و امنیت آن ها تهدید شود.

پرسشنامه ها برای شناختن افراد نیز به کار می رود؛ برای مثال، شما قرار است با ویژگی ها و خوبی های مردم یک روستای کوچک آشنا شوید. در نتیجه، پرسشنامه را در اختیار فرد یا افرادی که با مردم این روستا در ارتباط هستند قرار می دهید؛ در این پرسشنامه سوالاتی درباره مردم آن روستا پرسیده شده است که فرد یا افراد مورد نظر شما باید به آن پاسخ بدهند.

بعد از دریافت پاسخ پرسش هایتان، آن ها را بررسی می کنید و به نتیجه واحد و نهایی درباره آن افراد دست پیدا می کنید؛ اگر قرار باشد این کار را با استفاده از روش های دیگر انجام دهید، علاوه بر اینکه هزینه هایتان افزایش پیدا خواهد کرد، زمان زیادی را هم از دست خواهید داد که به هیچ عنوان مناسب شما نخواهد بود.

انواع پرسشنامه

به طور کلی، دو نوع پرسشنامه مورد استفاده محققان قرار می گیرد؛ این دو نوع اکتشافی یا کیفی و استاندارد شده یا کمی نام دارند که هر کدام کاربرد متفاوتی با یکدیگر دارد و پاسخ های آن ها نیز نتایج گوناگونی به محقق خواهد داد.

پرسشنامه اکتشافی یا کیفی

اگر در این حوزه با کلمه پرسشنامه بدون ساختار مواجه شدید، بدانید که منظور از آن، همین Questionnaire اکتشافی یا کیفی است؛ این پرسشنامه ها برای به دست آوردن داده های کیفی مورد استفاده قرار می گیرند.

منظور از داده های کیفی، داده هایی است که می توانند مشاهده و ثبت شوند اما عددی مشخص نیست؛ یعنی عددی وجود ندارد و همه داده ها کیفی خواهند بود که طبیعتا بررسی آن با داده های کمی متفاوت است و اطلاعات متفاوتی را نسبت به داده های کمی ارائه می دهد.

در حوزه تولید محتوا، ممکن است شما از شخصی درباره انجام کار ها نظر بخواهید؛ او نیز با توجه به سوال هایی که در پرسشنامه اکتشافی یا همان کیفی پرسیدید، جواب شما را می دهد که در مورد نوع نوشته، کیفیت آن، لحن محتوا و … خواهد داشت که موجب بهبود یافتن کیفیت محتوا خواهد شد.

پرسشنامه اکتشافی یا کیفی، برای شروع کار ها مناسب هستند؛ یعنی زمانی که قصد شروع یک کار یا تحقیق را دارید و اطلاعات کافی درباره آن ندارید، به کمک شما می آید؛ در واقع این پرسشنامه تا قبل از طراحی راه حل درباره موضوع مورد نظر کاربرد دارد.

در تعریفی بهتر، می توان گفت که پرسشنامه های اکتشافی برای جمع آوری اطلاعات اولیه مناسب هستند؛ یعنی شما نمی توانید برخی اطلاعات را به صورت تخصصی از جواب افراد به سوالات این نوع Questionnaire به دست آورید و برای جمع آوری اطلاعات تخصصی تر، باید به نوع دیگر پرسشنامه ها که استاندارد شده یا کمی نام دارد، مراجعه کنید.

بهترین ابزار و روش برای شناختن بازار و بررسی اتفاقات درون آن، همین پرسشنامه اکتشافی است؛ اگر قصد شناخت یک حوزه و جمع آوری اطلاعات بیشتری درباره آن را دارید، حتما از این پرسشنامه ها استفاده کنید.

برای مثال شما شرکتی دارید که در طول روز محصولاتی را تولید می کنید؛ بعد از اینکه آن محصولات را توسعه و گسترش دادید، می توانید از این پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات و بررسی قیمت و مشتریان استفاده کنید.

انواع پرسشنامه بر اساس پاسخ

بد نیست نیم نگاهی هم به پرسشنامه هایی که بر اساس پاسخ ها طرح می شوند، بیندازیم؛ زمانی که پاسخ دهنده باید از بین پاسخ های موجود یک پرسش، یکی از آن ها که بیشتر مد نظرش است را انتخاب کند، از پرسشنامه با پاسخ های بسته استفاده می شود.

اما زمانی که پاسخ دهنده می تواند چند گزینه را از بین گزینه های موجود سوالاتش انتخاب کند، از پرسشنامه با پاسخ های چند انتخابی استفاده می شود؛ برای مثال، در سوالی که از او پرسیده می شود ” برای رفتن به محل کار از چه وسایلی استفاده کرده اید؟ “، او می تواند اتوبوس، تاکسی، مترو، وسیله شخصی، دوچرخه و … را انتخاب کند. برای پرسیدن اینگونه سوالات، از پرسشنامه با پاسخ های چند انتخابی استفاده می شود.

برای پرسش هایی که پاسخ های باز دارند، از پرسشنامه با پاسخ های باز استفاده می شود؛ منظور از این عبارت، جواب هایی هستند که فرد مورد نظر به مقدار دلخواه می تواند به پرسش، پاسخ دهد.

یعنی پایان خاصی برای جواب در نظر گرفته نشده است و فرد به اندازه ای که دوست دارد، می تواند پاسخ بدهد؛ برای مثال، سوال ” شما به چه اندازه در زندگی احساس خوشبختی می کنید؟ “، یکی از سوالاتی است که در پرسشنامه با پاسخ های باز مورد استفاده قرار می گیرد. طبیعتا انتها و پایان خاصی برای این سوال در نظر گرفته نشده است و هر فرد با توجه به احساسی که دارد، پاسخ خواهد داد.

زمانی هم که پاسخ پرسش ها به دو گزینه محدود شوند، از پرسشنامه هایی که پاسخ های دو وضعیتی دارند استفاده می شود؛ برای مثال سوالاتی که با آیا شروع می شوند و جواب آن ها بله یا خیر است، در این دسته قرار می گیرند.