چگونه پرسشنامه پایان نامه طراحی کنیم؟
پرسشنامه‌ها یکی از ابزارهای مهم تحقیقاتی و روشی کاربردی در پژوهش‌های دانشگاهی هستند. اگر دانشجوی مقطع فوق لیسانس یا دکتری هستید، حتماً می‌دانید که یکی از اصلی‌ترین راه‌های جمع‌آوری اطلاعات برای پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی طراحی پرسشنامه پایان نامه است. طراحی پرسشنامه پایان نامه روشی بسیار کاربردی، رایج و دقیق برای تحقیقات دانشجویی است. اگر شما هم قصد ساخت پرسشنامه پایان نامه برای کارتان را دارید، در ابتدا لازم است با چیستی پرسشنامه‌ها و انواع آنها آشنا شوید.
پرسشنامه پایان نامه چیست؟
پرسشنامه‌ها یکی از مهم‌ترین ابزارهای جمع‌آوری داده و تحقیق‌اند که شامل مجموعه‌ای از پرسش‌ها هستند و با هدف ثبت اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرند. پرسشنامه پایان نامه دارای پرسش‌های هدفمندی است که با موضوع پایان نامه در ارتباط است و به کمک مقیاس‌های مختلف دیدگاه‌های افراد را می‌سنجد. پرسشنامه‌ها معمولاً در جوامع آماری بسیار بزرگ هم کاربرد دارند و اغلب مکتوب هستند.
پرسشنامه چه کاربردهایی دارد؟
کاربردهای بی‌شماری برای پرسشنامه‌ها وجود دارد که محدود و از پیش تعیین شده نیستند. مخاطبان این پرسشنامه‌ها هم گروه گسترده و بزرگی از مردم هستند. ما در ادامه به رایج‌ترین کاربردهای پرسشنامه‌ها می‌پردازیم:
- بعضی از پرسشنامه‌ها برای سنجش و آگاهی علایق مخاطبان در یک زمینۀ خاص طراحی می‌شوند. به عنوان مثال پرسشنامه‌هایی که برای اطلاع از محبوب‌ترین وب‌سایت‌های اینترنتی استفاده می‌شوند.
- گروه دیگری از پرسشنامه‌ها را با هدف سنجیدن رابطۀ بین دو یا چندین متغیر طراحی می‌کنند. مثلاً پرسشنامه سنجش ارتباط بین سن افراد و میزان مطالعۀ آنها در این گروه قرار می‌گیرد.
- سومین دسته از پرسشنامه‌ها آنهایی هستند که برای سنجش حقایق و فکت‌ها استفاده می‌شوند. برای مثال زمانی که به یک سمینار می‌روید، از تحصیلات و سن شما سؤال و جوابتان را ثبت می کنند.
پرسشنامه‌ها از نظر اجرایی چه انواعی دارند؟
از نظر اجرایی، پرسشنامه‌ها به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
پرسشنامۀ پژوهشگرساخته
این نوع از پرسشنامه را دانشجویان و محققان دیگر طراحی می‌کنند. دانشجو در طرح این پرسشنامه پایان نامه باید به شاخص‌های پژوهش، هدف‌های پایان نامه، فرضیه‌ها، متغیرها و جامعۀ آماری مورد نظر خود توجه و سؤالات مناسب و طبقه‌بندی شده طراحی کند. لازم به ذکر است که دانشجو در این مرحله می‌تواند از سؤالات پرسشنامه‌های آماده و استاندارد نیز کمک و ایده بگیرد. به عبارت دیگر، برای تدوین پرسشنامه، دانشجو می‌تواند بخشی از پرسش‌ها را به تنهایی طراحی کند و بعضی دیگر از پرسش‌ها تلفیقی از چندین پرسشنامۀ استاندارد و آماده باشد.
پرسشنامۀ استاندارد
این پرسشنامه‌ها از قبل توسط استادان و محققان باتجربه و حرفه‌ای طراحی و کارایی شیوه‌ها و ابزارهای گردآوری اطلاعات در آن و همچنین دقت و موثق بودن این شیوه‌ها آزموده شده است. بنابراین دانشجویان می‌توانند با اطمینان خاطر از این پرسشنامه‌ها استفاده کنند.
نکته‌ای که در استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد باید به آن توجه کنید این است که ممکن است همۀ متغیرهای اصلی پایان نامۀ شما در این پرسشنامه‌ها موجود نباشند و یا اصلاً پرسشنامۀ استانداری در حوزۀ موضوع پایان نامۀ شما طراحی نشده باشد.
مهم‌ترین حسن استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد این است که ذهن دانشجویان را برای طراحی پرسشنامه‌های اختصاصی‌تر آماده خواهد کرد.
پرسشنامه‌ها از نظر تدوین پرسش‌ها چه انواعی دارند؟
پرسش‌های موجود در پرسشنامه‌ها معمولاً به سه دستۀ اصلی تقسیم می‌شوند:
پرسشنامۀ بسته
در این پرسشنامه‌ها دانشجو با توجه به مطالعاتی که کرده است برای هر سؤال تعدادی پاسخ احتمالی را به‌صورت محدود مشخص می‌کند. درست است که آزادی عمل پاسخ‌دهندگان پرسشنامه‌های بسته برای جواب‌دهی کمتر است، اما رغبت بیشتری برای تکمیل پرسشنامه خواهند داشت؛ چون این کار برایشان راحت‌تر است و کافی است گزینۀ مورد نظرشان را از بین پاسخ‌های موجود انتخاب کنند.
استفاده از این پرسشنامه پایان نامه برای دانشجویان هم راحت‌تر است، زیرا به‌راحتی می‌توانند داده‌ها و آمار را با کمک کامپیوترها استخراج، تحلیل و طبقه‌بندی کنند.
مزایای این پرسشنامه‌ها سرعت پاسخگویی و سادگی آن، مشخص و محدود بودن پاسخ‌ها و راحتی فرایند پردازش اطلاعات آنهاست، اما عیب آن این است که امکان دارد پاسخ‌دهنده مجبور به انتخاب یکی از گزینه‌هایی باشد که نشان‌دهندۀ احساس واقعی‌اش نیست.
پرسشنامۀ باز
پرشنامه‌های باز کاملاً مکتوب هستند و پاسخگویان می‌توانند بدون هیچ محدودیتی به سؤالات پرسشنامه پایان نامه پاسخ بدهندو درست است که آزادی عمل و امکان بیان علای و نظرات شخصی در این نوع از پرسشنامه‌ها وجود دارد، اما افراد انگیزه و رغبت کمتری برای پاسخگویی به آن دارند. از سوی دیگر تحلیل و طبقه‌بندی داده‌های این نوع پرسشنامه‌ها نیز بسیار دشوار است.
مهم‌ترین مزیت پرسشنامه‌های باز این است که شرایط بهتری را برای پاسخگویان فراهم می‌کند و آنها بدون اینکه تحت‌تأثیر پاسخ‌های از پیش طراحی شده باشند، می‌توانند احساسات و عقایدشان را بیان کنند. با اینکه نتایج حاصل از این پرسشنامه‌ها می‌تواند بسیار باارزش باشد، ولی فرایند اجرا و جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها در آن دشوار است و امکان دریافت پاسخ‌های نامربوط از سوی پاسخ‌دهنده‌ها نیز وجود دارد. از معایب طراحی این پرسشنامه‌ها می‌توان به هزینه‌بر و زمان‌بر بودن فرایند تحقیق اشاره کرد.
پرسشنامۀ نیمه بسته
سؤالات این پرسشنامه‌ها تلفیقی از پرسشنامه‌های باز و پرسشنامه‌های بسته است.
طراحی پرسشنامه پایان نامه چه مراحلی دارد؟
مهم‌ترین مراحل و اصول طراحی و تدوین پرسشنامه پایان نامه عبارت است از:
تعیین هدف
دانشجو باید فهرستی از اهداف انجام شدن پایان نامه را در دست داشته باشد تا بداند به چه داده‌هایی نیاز دارد و پرسش‌ها را متناسب با نیاز و اهداف پایان نامه طراحی کند.
بیان مسئله
مسئلۀ پژوهش باید به درستی و کاملاً واضح بیان شده باشد تا براساس آن سؤالات مناسب و اصولی برای پرسشنامه طراحی بشود.
تعیین جامعۀ هدف و انتخاب نمونه
برای اینکه بتوانید سؤالات خوبی طراحی کنید، باید از ابتدا بدانید که این پرسش‌ها را چه کسانی قرار است جواب بدهند. انتخاب جامعۀ نمونه پیش از طراحی و تدوین سؤالات ضروری است.
تنظیم کردن پرسشنامه
به خاطر داشته باشید که سؤالات پرسشنامه پایان نامه باید به گونه‌ای طراحی شده باشد که بتواند به خوبی متغیرهای وابسته و مستقل پژوهش را بسنجد.
در طراحی سؤالات پرسشنامه پایان نامه به چه نکاتی باید توجه داشت؟
- ساده، دقیق و واضح بودن پرسش‌ها
- بیشتر بودن تعداد سؤالاتی که پاسخ بسته دارند.
- در نظر گرفتن چارچوب مشخص برای پرسش‌های خصوص‌تر و حساس که پاسخ‌دهنده را مجاب به پاسخگویی کرده باشد.
- اختصاص چند پرسش به ویژگی‌های جمعیتی و فردی (مثل سن، جنسیت، مذهب، نژاد و…)
- طراحی پرسش‌ها با توجه به موضوع پایان‌نامه و جامعۀ آماری آن
- توضیح نحوۀ پاسخگویی به سؤالات در صفحۀ ابتدایی پرسشنامه
مزایای استفاده از پرسشنامه پایان‌نامه چیست؟
پرسشنامه‌ها مزایای زیادی برای مستند بودن نتایج تحقیق خواهند داشت که در ادامه به مهم‌ترین مزیت‌های طراحی پرسشنامه پایان نامه اشاره شده است.
- استفاده درست از پرسشنامه‌ها به ما کمک خواهند کرد که پژوهش‌هایمان را براساس مشکلات اجرایی و واقعی انجام بدهیم.
زمانی که براساس داده‌ها و مستندات پرسشنامه پایان‌نامه از آن دفاع کنید، دیگر کسی نمی‌تواند این ایراد را به کار شما وارد کند که پژوهش شما مطابق با واقعیت و قابل اجرا نیست.
پرسشنامه آنلاین بهتر است یا کاغذی؟
به‌طور کلی دو روش برای ساخت پرسشنامه پایان نامه و ارائۀ آن وجود دارد: کاغذی و آنلاین.
پیشرفت تکنولوژی و گسترش استفاده از اینترنت، انجام شدن کارهای علمی را نیز با تحولاتی همراه کرده است. یکی از این تغییرات، استفاده از روش پخش آنلاین پرسشنامه پایان نامه‌ها در مرحلۀ پیمایش و عملیات میدانی به منظور جمع‌آوری داده‌های مورد نظر است.
استفاده از این ابزارهای آنلاین برای پژوهش، مثل هر ابزار دیگری مزایا و معایبی دارد که در ادامۀ این بخش به آنها اشاره خواهیم کرد.
مزایای استفاده از پرسشنامه‌های آنلاین
- مهم‌ترین مزیت استفاده از این پرسشنامه‌ها صرفه‌جویی در وقت، هزینه و نبودن محدودیت‌ها و مرزهای جغرافیایی و فیزیکی برای نظرسنجی از افراد مختلف و گروه‌های هدف است.
- پرسشنامه‌های آنلاین به کمتر مصرف شدن کاغذ کمک می‌کنند و یاور محیط زیست هستند. نیازی به چاپ کردن سؤالات و همچنین نتایج پرسشنامه‌های آنلاین نیست.
- در این روش شما برای رساندن پرسشنامه پایان نامه به دست پاسخ‌دهندگان، هیچ هزینه‌ای نخواهید کرد. فقط کافی است از طریق اینترنت لینک پرسشنامه را برای آنها بفرستید.
- به کمک پرسشنامه‌های آنلاین شما می‌توانید حجم قابل توجهی از داده‌های مورد نیاز خود را در کمترین زمان جمع‌آوری کنید.
- پایگاه‌هایی که خدمات طراحی و ایجاد پرسشنامه‌های آنلاین را ارائه می‌کنند معمولاً به‌طور هم‌زمان و بعد از پاسخگویی هر فرد به سؤالات، نتایج و آمار حاصل از پاسخدهی به پرسشنامه را به‌صورت آماری و تحلیلی نمایش می‌دهند. بنابراین شما به‌عنوان محقق نیازی نیست که زمان زیادی را صرف آنالیز و بررسی پاسخ‌ها به‌صورت دستی بکنید و می‌توانید بلافاصله بعد از تمام شدن فرایند گردآوری اطلاعات، آنها را تجزیه و تحلیل کنید.
- در پرسشنامه‌های آنلاین زمانی که فرد سؤالی را جواب ندهد یا مرتکب اشتباهی در هنگام پاسخگویی شده باشد، سیستم پیغام‌هایی مبنی بر رفع خطاهای مشخص شده به او خواهد داد. به همین دلیل هم هست که در روش‌های آنلاین، امکان خطا در نتایج پرسشنامه‌ها به حداقل می‌رسد و تحقیق دقیق‌تر و قابل اعتمادتر خواهد بود.
معایب استفاده از پرسشنامه‌های آنلاین
- مهم‌ترین عیب استفاده از پرسشنامه‌های آنلاین، بی‌توجهی محققان به نوع پژوهش (طولی یا مقطعی بودن) است. گاهی محققان بدون اینکه بدانند هر روش توزیع پرسشنامه باید نرخ بازگشت مشخصی داشته باشد، در مدت زمانی کوتاه و با نرخ بازگشت بسیار پایین، پرسشنامه پایان نامه خود را در تعداد زیادی پخش می‌کنند. محققان گرامی باید توجه داشته باشند که نرخ بازگشت پرسشنامه‌های آنلاین نباید کمتر از 65 درصد باشد، در غیر این صورت آن پرسشنامه و نتایج به دست آمده از آن اعتباری نخواهد داشت.
- یکی از انتقاداتی که به پرسشنامه‌های آنلاین وارد می‌شود، توزیع ناعادلانه و همراه با سوگیری در فرایند جمع‌آوری اطلاعات است. بسیاری از افراد، که شاید جزو جامعۀ آماری شما هم باشند، به اینترنت دسترسی ندارند. این معضل در کشورهای در حال توسعه بیشتر وجود دارد. حتی در میان افرادی که به اینترنت دسترسی دارند هم، سطح سواد دیجیتالی آنها متفاوت است و ممکن است نتوانند با کیفیتی که مد نظر شماست، به پرسشنامه پایان نامه‌تان پاسخ دهند.
عیب دیگر، نرسیدن پرسشنامۀ شما به دست مخاطبان به دلایلی مثل مشکلات فنی و قطعی اینترنت، رفتن ایمیل حاوی لینک پرسشنامه به پوشۀ اسپم، خراب بودن و باز نشدن لینک پرسشنامه و… است.
چه ابزارهایی برای طراحی و توزیع پرسشنامه‌های آنلاین وجود دارد؟
ابزارهای زیاد و متنوعی برای طراحی پرسشنامه پایان نامه و توزیع آنها به صورت الکترونیکی وجود دارد که بعضی از آنها رایگان و گروهی دیگر نیازمند پرداخت هزینۀ استفاده از خدمات هستند. عیب ابزارهای رایگان این است که معمولاً ناقص هستند؛ مثلاً شما امکان طراحی تعداد محدودی سؤال را در آنها خواهید داشت. این در حالی است که بسیاری از پژوهش‌ها برای سنجش صحت فرضیات خود، به تعداد سؤالات بسیار بیشتری نیاز دارند. عیب دیگر سیستم‌های رایگان طراحی پرسشنامه پایان نامه این است که خروجی‌هایی مثل جدول اکسل را در اختیار کاربر قرار نمی‌دهند و یا اینکه کاربر نمی‌تواند به تمام جزئیات پرسشنامه‌های تکمیل شده دسترسی داشته باشد.
اگر قصد دارید که سرویس‌های ارائه شده توسط این ابزارها را بخرید و امتحان کنید، توجه کنید که حتماً این ویژگی‌ها را داشته باشند:
- رعایت مسائل اخلاقی و محرمانه ماندن داده‌ها و نتایج
- پشتیبانی از زبان فارسی
- کاربردپذیری آزاد (امکان طراحی انواع پرسشنامه‌ها مثل چهار گزینه‌ای، دو گزینه‌ای، انتخاب چند گزینه به‌صورت هم‌زمان و…)
- مدیریت راحت ابزارها (مثل باز کردن یا بستن پرسشنامه به منظور تکمیل کردن یا ویرایش پاسخ‌ها، محدود کردن تعداد پاسخ دهندگان و…)
- محدود کردن تعداد افرادی که می‌توانند در طول یک روز یا در طول کل روند پژوهش، پرسشنامه را تکمیل کنند.
چه وب‌سایت‌هایی خدمات ایجاد پرسشنامه‌های آنلاین را ارائه می‌کنند؟
در ادامه لیسی مهم‌ترین پایگاه‌هایی که خدمات آنلاین طراحی و توزیع پرسشنامه پایان نامه و سایر انواع تحقیق را ارائه می‌کنند برای شما گردآوری کرده‌ایم:
از پرسشنامه های آنلاین فارسی می توان به اول فرم اشاره کرد که کاربری ساده و امکانات زیادی دارد:
سخن پایانی
همواره به یاد داشته باشید که پرسشنامه‌ای خوب و حرفه‌ای است که چارچوب و قالبی استاندارد داشته باشد و از نظر علمی تناقضی با یافته‌ها و نظریه‌های قبلی نداشته باشد. بنابراین اولین، آخرین و مهم‌ترین نکته در طراحی پرسشنامه پایان نامه این است: همیشه طبق اصول پیش بروید تا به نتایج قابل دفاع برسید!