پایایی و روایی پرسشنامه چیست؟

در جهان کنونی، سازمان ها به اهداف مستمر، بلندمدت، کوتاه مدت و میان مدت و همچنین به اهداف استراتژیک نیاز دارند که در راستای رسیدن به این اهداف و ارزیابی و پیشرفت لازم، به آزمایش ها و تحقیقات علمی نیاز است. پژوهش علمی را می توان همان کاربرد روش علمی در حل مسئله دانست که پژوهش با آن روبرو است. برای انجام یک پژوهش موفق از روش تحقیق مناسب باید استفاده کرد. بر اساس نوع روش تحقیق ابزارهای به کار گرفته شده در آن بسیار مهم و حیاتی است. در روش تحقیق کمی که یکی از روش های انجام پژوهش است با ابزار پرسشنامه به عنوان یکی از رایج ترین و آسان ترین ابزار روش تحقیق مواجه هستیم که بسیاری از پژوهشگران از آن استفاده می کنند. برای آنکه یک تحقیق موفق داشته باشیم باید پایایی و روایی پرسشنامه را در بهترین سطح داشته باشیم . به عبارت دیگر یافته های یک آزمایش در صورتی به توسعه دانش بشری کمک می کند که از روایی و پایایی لازم برخوردار باشد. اگر پایایی و روایی پرسشنامه تایید نشود این ابزار قابل اعتماد نیست و به نتایج حاصل از آن نمی توان یقین داشت.

پایایی و روایی پرسشنامه مقیاس و سنجه های لازم برای تعیین دقت و درستی یک آزمون می باشند. قبل از آنکه یک پرسشنامه در میان جامعه آماری توزیع شود باید پایایی و روایی پرسشنامه به وسیله روش ها و ابزارهای مختلف بررسی و تعیین گردد.

پایایی و روایی پرسشنامه که دو ویژگی بسیار مهم آن هستند که به صورت کلی به معنای قابلیت اطمینان و اعتبار آن می باشند و همانطور که گفته شد با استفاده از روش های آماری مختلفی مورد سنجش و بررسی قرار می گیرند. انتخاب نوع راهکار آماری مناسب برای تجزیه و تحلیل داده ها، مسئله مهمی است که غالبا با نوع طراحی و هدف پرسشنامه متغیر است. باید دقت داشته باشیم که پایایی و روایی پرسشنامه دو مبحث مرتبط ولی جدا از هم هستند و به همین دلیل نیاز است که یک پژوهشگر باید با مفاهیم و ابزارهای اندازه گیری هر دو مقوله آشنایی کافی و وافی را داشته باشد تا از این طریق بتواند اگر سوالات پرسشنامه نقاط ضعفی دارد آن را شناسایی و مرتفع نماید.

روایی پرسشنامه (اعتبار پرسشنامه) و انواع آن

در این مرحله از تشریح مبحث پایایی و روایی پرسشنامه، اشاره ای خواهیم داشت به مفهوم روایی پرسشنامه، روایی یا همان اعتبار پرسشنامه در حقیقت، توافق نتایج و دستاوردهای بدست آمده از یک پرسشنامه پژوهش را با دنیای واقعی مقایسه می‌کند. در بخش روایی پرسشنامه در تلاش هستیم تا بدانیم که سوالات پرسشنامه، قادر است ما را به اندازه‌گیری مبحثی که مورد نظرمان می باشد، هدایت کند و یا اینکه سوالات پرسشنامه در دسترس استحاقق و توانایی اندازه‌گیری مبحث و موضوع مورد پژوهش را ندارد. به عبارت دیگر می توان گفت مفهوم روایی به این معنا است که، جواب این سوال می­ دهد که پرسشنامه یا ابزار اندازه گیری مورد استفاده تا چه حد ویژگی و شاخص های مورد نظر را اندازه گیری دقیق می کند.

یک پرسشنامه باید دارای دو نوع روایی باشد 1- روایی درونی 2- روایی برونی که در ادامه روایی های درونی و برونی و تهدید کننده های آنها را به صورت مجزا تشریح خواهیم کرد.

روایی درونی به این مفهوم می پردازد که آیا تغییرات مشاهده شده در متغیر وابسته ناشی از دستکاری متغیر مستقل است؟ نتایج یک آزمون، زمانی از روایی درونی برخوردار است که تغییرات مشاهده شده در متغیر وابسته را بتوان به دستکاری متغیر مستقل نسبت داد. عوامل تهدید کننده روایی درونی یک تحقیق آزمایشی عبارت است از: رشد و پختگی، تاریخ، پیش آزمون، ابزارهای اندازه گیری، بازگشت آماری، گزینش، تعامل گزینش با سایر عوامل، افت مشارکت کنندگان، آزمایشگر، تحلیل آماری و فاش شدن محتوای آزمایش یا انتشار.

مفهوم رشد و پختگی در مبحث اعتبار پرسشنامه اشاره به تغییراتی دارد که ممکن است ناشی از دستکاری متغیر وابسته نباشد و دستاورد رشد و بلوغ مشارکت کنندگان باشد. این موضوع بیشتر در آزمون هایی که مربوط به کودکان هستند بیشتر تهدید کننده و جدی محسوب می شوند زیرا کودکان به سرعت در حال تغییر هستند. تاریخ به عنوان یکی دیگر از تهدید کننده های روایی درونی به ویژه در پژوهش هایی که فاقد گروه کنترل هستند باید مورد توجه قرار گیرد. پیش آزمون به این دلیل که آگاهی مشارکت کنندگان را بالا برده و اضطراب آنها را کاهش می دهد، می تواند برای اعتبار پرسشنامه در یک تحقیق تهدید کننده باشد. ابزارهای اندازه گیری در صورتی روایی درونی یک پژوهش را تهدید می کنند که مقیاس ها و آزمون های مورد استفاده فاقد روایی و اعتبار مناسب باشند.

فرض کنید مطالعه ای را انجام می دهید که در آن مشارکت کنندگان از 10 درصد نمرات بالا و 10 درصد نمرات پایین در یک پیش آزمون انتخاب شده اند. در پس آزمون، مشارکت کنندگانی که جزو 10 درصد نمرات بالا بوده اند، عملکردشان گرایش به سمت میانگین و نمره پایین تر دارد و مشارکت کنندگانی که جزو 10 درصد نمرات پایین بوده اند عملکردشان گرایش به سمت میانگین و نمرات بالاتر دارد. این گرایش به میانگین را که بازگشت آماری می نامند روایی درونی تحقیق را تهدید می کند. گاهی ممکن است تفاوت های مشاهده شده در گروه های انتخاب شده برای آزمون ناشی از نحوه گزینش مشارکت کنندگان باشد تا اثر عمل آزمایش. به همین دلیل گزینش مشارکت کنندگان می تواند به عنوان یک تهدید در روایی درونی باشد. گاهی ممکن است از تعامل میان گزینش و عواملی چون تاریخ و رشد و پختگی روایی درونی تحقیق مورد تهدید قرار بگیرد.

گاهی در یک آزمایش تعداد مشارکت کنندگان در یکی از گروه های کنترل و آزمایش ممکن است کم شود که در این صورت نتایج بدست آمده در پایان آزمایش را نمی توان به دستکاری متغیر مستقل به تنهایی نسبت داد و به این ترتیب کاهش مشارکت کنندگان یکی از تهدید کنندگان روایی درونی پژوهش می باشد. اثر آزمایشگر در یک پژوهش اشاره به اثرات ناخواسته ای دارد که خود پژوهشگر دارد. برخی ویژگی های محقق مثل جنسیت، نژاد، سن و … می تواند عملکرد مشارکت کنندگان را تحت تاثیر قرار دهد.

یکی دیگر از تهدید کنندگان روایی درونی تحلیل آماری است، استفاده از تحلیل آماری نامناسب نیز به دلیل نتیجه گیری های غلط ممکن است روایی درونی پرسشنامه را مورد تهدید قرار دهد. فاش شدن محتوای آزمایش یا انتشار آن نیز به دلیل اینکه بر رفتار و عملکرد مشارکت کننده در متغیر وابسته تاثیر می گذارد منجر به تهدید روایی درونی می شود.

نوع دوم روایی پرسشنامه یا همان اعتبار پرسشنامه، روایی برونی بوده که به معنای این است که دستاوردهای حاصل از پژوهش را بتوان به جامعه های دیگر به غیر از جامعه ای که نمونه از آن انتخاب شده، تعمیم داد. از عواملی که به عنوان تهدید کننده روایی برونی پرسشنامه محسوب می شوند باید به تعامل گزینش با متغیر مستقل، تعامل پیش آزمون و متغیر مستقل، ویژگی های متغیر، فاش شدن آزمایش، اثرات آزمایشگر و اثرات واکنشی اشاره کرد.

تعامل گزینش و متغیر مستقل یکی از تهدید کننده های مهم روایی برونی در یک تحقیق است زیرا در این صورت دستاوردها و نتایج بدست آمده از افراد خاص را نمی توان به افراد دیگر تعمیم داد. تعامل پیش آزمون و متغیر مستقل زمانی می تواند روایی برونی را مورد تهدید قرار دهد که در یک پژوهش پیش آزمون مورد استفاده قرار گیرد. همه پژوهش های آزمایشی در یک موقعیت، زمان، جامعه، تحت شرایط و با ابزارهای اندازه گیری خاصی انجام می شوند که باعث محدود شدن تعمیم پذیری می شود.

پایایی پرسشنامه و روش های اندازه گیری آن

در مفهوم پایایی و روایی پرسشنامه، پایایی یعنی این که اگر در چند زمان مختلف در یک جمعیت از آن پرسشنامه استفاده کنیم در نتیجه به دست آمده اختلاف قابل توجهی بدست نمی آید. اصولا برای اندازه گیری پایایی پرسشنامه از پارامتری با عنوان ضریب پایایی استفاده می­ گردد. ضریب پایایی اگر صفر باشد به معنای عدم پایایی پرسشنامه بوده و اگر مثبت یک باشد یعنی پایایی پرسشنامه کامل است.

برای سنجش پایایی پرسشنامه روش های مختلفی وجود دارد از معمول ترین و رایج ترین روش های سنجش پایایی پرسشنامه استفاده از آلفای کرونباخ است که در بیشتر مطالعات از آن استفاده می ­شود این روش فقط به انجام یک بار آزمون نیاز دارد تا برآوردی از پایایی آزمون را فراهم کند. در کل، ضریب پایایی آلفای کرونباخ وقتی سودمند و موثر است که سوالات به با شکل صحیح-غلط تدوین و تهیه نشده باشند و به دلیل ارزیابی ثبات درونی سوالات به کار می ­رود

یکی دیگر از این روش های سنجش پایایی پرسشنامه، بازآزمایی است. در این تکنیک، سوالات آزمون در دو مرحله و در شرایط یکسان و برابر به یک گروه معین ارائه می­ شود و امتیازات کسب شده از سوی آنها با یکدیگر قیاس می­ شوند. در پایان آزمون ضریب همبستگی میان نمرات بدست آمده از اجرای دو آزمون محاسبه شده تا چگونگی مشابهت و همانندی امتیازات مشخص شود و به عنوان ضریب پایایی به کار رود.

روش موازی از دیگر روش های سنجش پایایی پرسشنامه است. در این روش، دو آزمون برابر و همتراز در مورد یک متغیر خاص تهیه شده و در مدت زمان کوتاهی به یک گروه واحد داده می­ شود. ضریب همبستگی بین امتیازات بدست آمده از این دو آزمون برابر با پایایی فرم­ های دارای اعتدال است. علاوه بر روش های فوق با روش دو نیمه کردن آزمون نیز می توان پایایی پرسشنامه را تعیین کرد در این روش یک آزمون به دو قسمت تقسیم می شود و رابطه همبستگی بین دو نیمه آزمون اندازه گیری و پیمایش می ­شود که در این تکنیک، محتوا و سختی سوالات باید با هم مشابه باشند.

علاوه بر روش های فوق الذکر می توان به روش کودر-ریچاردسون و استفاده از نرم افزار spss نیز برای ارزیابی پایایی پرسشنامه اشاره کرد.

شما به راحتی می توانید پرسشنامه آنلاین یا نظرسنجی آنلاین خود را در فرم ساز آنلاین اول فرم تهیه کنید